داریوش مهرجویی (زادهٔ ۱۷ آذر ۱۳۱۸) کارگردان، نویسنده و مترجم ایرانی است. مهرجویی با ساخت فیلم گاو در سال ۱۳۴۸ نگاه‌ها را متوجه سینمای ایران کرد و به موج نوی سینمای ایران شکل داد. پس از انقلاب مدتی از ایران مهاجرت کرد اما چند سال بعد بازگشت و به فیلمسازی پرداخت. هرچند از آغاز فعالیت فیلم‌سازی‌اش تا کنون تعدادی از فیلم‌های‌اش توقیف شده‌اند اما همچنان به ساختن فیلمهای متفاوت ادامه می‌دهد. او جوایز متعدد بین‌المللی دریافت کرده‌است و داور جشنوارههای سینمایی زیادی هم بوده‌است. علاوه بر سینما به نوشتن رمان و نیز ترجمه هم می‌پردازد. فیلم بلند او سنتوری توقیف، و چندسال بعد فقط پروانه نمایش ویدیویی دریافت کرد..
زندگینامه
داریوش مهرجویی در ۱۷ آذر ۱۳۱۸ در تهران در محلهٔ شاپور، درخونگاه، در خانواده‌ای از طبقه متوسط به‌دنیا آمد. در کودکی تحت تاثیر مادربزرگش که مسلمانی معتقد بود قرار می‌گیرد. خود در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۵۱ در این باره می‌گوید:«مادر بزرگم از آن نمازخوان‌های دوآتشه بود. و تحت تأثیر فضای روحانی او، من هم از سن هفت تا پانزده‌سالگی، شدم بودم یک مسلمان واقعی. نماز و روزه‌ام یک آن ترک نمی‌شد. اما از پانزده سالگی به بعد، درست آن موقعی که نماز و روزه‌ام به حساب می‌آمد، شک در دلم نشست. چهره خدا تدریجا کدر شد و ایمانم رفت از دست.» در نوجوانی به موسیقی علاقه‌مند می‌شود و مدت کوتاهی به کلاس آموزش موسیقی، آقای زندی، هم می‌رود اما نزد پدرش که موسیقی ایرانی را خوب می‌شناخت به نواخت سنتور پرداخت و بعد به موسیقی کلاسیک غربی آشنا می‌شود و به نواختن پیانو و نوشتن قطعاتی برای پیانو می‌پردازد. در ۱۷ سالگی به سینما علاقه‌مند می‌شود و برای درک بهتر فیلمهای روز به آموختن زبان انگلیسی می‌پردازد. تحصیلات مقدماتی را در تهران به پایان برد و یک سال در هتل آتلانتیک مدیر می‌شود و سپس بیست ساله بود که برای ادامهٔ تحصیل به کالیفرنیا در آمریکا رفت. نخستن به خواندن سینما رو آورد اما خیلی زود سینما را رها کرد و به فلسفه پرداخت و در سال ۱۳۴۴ از دانشگاه یوسی‌ال‌ای در لس‌آنجلس لیسانس فلسفه گرفت. در همین سال سردبیری نشریهٔ پارس ریویو در لس‌آنجلس را به‌عهده گرفت و سال بعد به تهران آمد و در سال ۱۳۴۶ نخستین فیلم خود به نام الماس ۳۳ که فیلمی بسیار پرهزینه بود را ساخت. این فیلم در ۵ بهمن ۱۳۴۶ در تهران روی پرده آمد و فروش متوسطی داشت و با توجه به هزینهٔ بالای ساخت آن شکستی تجاری محسوب می‌شد و توجه منتقدین را هم چندان به خود جلب نکرد اما در ۱۳۴۸ با هم‌کاری غلامحسین ساعدی فیلم‌نامهٔ گاو را از روی یکی از داستان‌های کوتاه عزادارن بیل نوشتهٔ ساعدی نوشت و کارگردانی کرد. این فیلم برای مهرجویی و سینمای ایران جوایز متعددی را در جشنوارههای بین‌المللی به ارمغان آورد. گاو هم از نظر تجاری هم از نظر هنری فیلم موفقی از کار درآمد و فصل جدیدی در سینمای ایران گشود. طی چهل سال گذشته به جز وقفهٔ چند سالهٔ پس از انقلاب ۱۳۵۷ و وقایع بعد از آن که منجر به مهاجرت مهرجویی به فرانسه شد، او همواره یکی از فیلم‌سازان مطرح و پرکار ایرانی بوده‌است.وی ابتدا با فریال جواهریان ازدواج کرد که یکی از طراحان صحنه و لباس نامی سینمای ایران به شمار می رفت اما این ازدواج با طلاق پایان گرفت.سپس وی با وحیده محمدی فر که از فیلمنامه نویسان سینماست ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دختری به نام مونا است.محمدی فر در فیلمهای متاخر مهرجویی، نقش بازوی فعال وی را داشته است.
فیلم‌شناسی
کارگردان
الماس ۳۳ (۱۳۴۶)
گاو (۱۳۴۸)، تهیه‌کننده، نمایش داده شده در جشنوارههای کن، برلن، مسکو، لندن، لوس‌انجلس و... و پخش شده در اغلب کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکایی.
آقای هالو (۱۳۴۹)، نمایش داده شده در جشنوارههای برلن، مسکو، لندن و...
پستچی (۱۳۵۱)، فیلم هفتم از ده فیلم برگزیدهٔ جهان توسط منتقدین انگلیسی سالنامهٔ فیلم بولتن، ۱۹۷۱م.
دایره مینا (۱۳۵۷)
مدرسه‌ای که می‌رفتیم (۱۳۵۹)
اجاره‌نشین‌ها (۱۳۶۵)، تدوین
شیرک (۱۳۶۶)، تهیه‌کننده
هامون (۱۳۶۸)، تهیه‌کننده
بانو (۱۳۷۰)
سارا (۱۳۷۱)، تهیه‌کننده
پری (۱۳۷۳)، تهیه‌کننده
لیلا (۱۳۷۵)، تهیه‌کننده
درخت گلابی (۱۳۷۶)، تهیه‌کننده
داستان‌های جزیره (اپیزود اول، دختردایی گمشده) (۱۳۷۷)
میکس (۱۳۷۸)، تهیه‌کننده، طراح صحنه و لباس
بمانی (۱۳۸۰)، تهیه‌کننده، تدوین، طراح صحنه و لباس
مهمان مامان (۱۳۸۲)، تهیه‌کننده
سنتوری (۱۳۸۵) (با نام نخستین تولدت مبارک)
فرش و فرشته (فیلم کوتاه) از اپیزودهای فرش ایرانی (۱۳۸۵)
روزهای آشنایی (اپیزود اول، طهران، تهران) (۱۳۸۷)
آسمان محبوب (۱۳۸۸)
همه دانا (۱۳۸۹)
نارنجی‌پوش (۱۳۹۰)
فیلمنامه
فیلم‌ها تاریخ هم‌کار فیلم‌نامه‌نویس بر اساس
الماس ۳۳ ۱۳۴۶
گاو ۱۳۴۷ غلامحسین ساعدی مجموعه داستان عزاداران بَیَل نوشته غلامحسین ساعدی
آقای هالو ۱۳۴۸ علی نصیریان نمایش‌نامه‌ای به همین نام از علی نصیریان
پستچی ۱۳۴۹
دایره مینا ۱۳۵۲ غلامحسین ساعدی داستان آشغالدونی از غلامحسین ساعدی
الموت ۱۳۵۴
قنات ۱۳۵۵ هوشنگ گلشیری داستان معصوم سوم از هوشنگ گلشیری
مدرسه‌ای که می‌رفتیم ۱۳۵۹ فریدون دوستدار
تسخیر شدگان ۱۳۶۰ رمانی به همین نام از فئودور داستایوسکی
سفر به سرزمین آرتور رمبو ۱۳۶۲
اجاره‌نشین‌ها ۱۳۶۵
شیرک ۱۳۶۶ کامبوریا پرتوی
هامون ۱۳۶۸
بانو ۱۳۶۹ ویریدیانا، لویس بونوئل
کارآگاه یحیی ۱۳۷۰
سارا ۱۳۷۱ خانه عروسک هنریک ایبسن
پری ۱۳۷۳ فرانی و زویی نوشتهٔ جروم دیوید سالینجر
لیلا ۱۳۷۵ مهناز انصاریان
درخت گلابی ۱۳۷۶ داستانی به همین نام از گلی ترقی
میکس ۱۳۷۸
مولوس کورپوس ۱۳۷۸ داستانی از غلامحسین ساعدی
بمانی ۱۳۸۰ وحیده محمدی‌فر
مهمان مامان ۱۳۸۲ هوشنگ مرادی کرمانی - وحیده محمدی‌فر داستانی به همین نام از هوشنگ مرادی کرمانی
سنتوری ۱۳۸۶ وحیده محمدی‌فر
آسمان محبوب ۱۳۸۸ وحیده محمدی‌فر
همه دانا ۱۳۸۹ وحیده محمدی‌فر
نارنجی‌پوش ۱۳۹۰ وحیده محمدی‌فر
سایر
- ایثار(۱۳۵۵)، فیلم مستند کوتاه برای مرکز انتقال خون.
- الموت(۱۳۵۵)، فیلم بلند مستند داستانی در بارهٔ اسلام، تشیع ئ اسماعیلیان برای تلویزیون ملی ایران. تا کنون نمایش داده نشده‌است.
- انفاق(۱۳۵۶)، فیلم کوتاه مستند، ۱۰ دقیقه، برای مرکز انتقال خون.
- بخشش(۱۳۵۶)، فیلم کوتاه مستند، برای مرکز انتقال خون.
- پیوند کلیه(۱۳۵۷)، فیلم کوتاه مستند، برای وزارت بهداشت و درمان
- سفر به سرزمین رمبو(۱۳۶۲). فیلم مستند داستانی برای تلویزیون فرانسه. براساس زندگی آرتور رمبو
بازیگران مهرجویی
بسیاری از مطرح‌ترین بازیگران ایران در فیلمهای مهرجویی حضور داشته‌اند. بازیگرانی مانند: عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی، پرویز فنی‌زاده، فخری خوروش، محمدعلی کشاورز، فروزان، سعید کنگرانی، اسماعیل محمدی، مرضیه برومند، ایرج راد، حمیده خیرآبادی، اکبر عبدی، فردوس کاویانی، خسرو شکیبایی، فریماه فرجامی، بیتا فرهی، توران مهرزاد، نیکی کریمی، علی مصفا، محمدرضا شریفی‌نیا، حسن پورشیرازی، بهرام رادان و گلشیفته فراهانی.
حضور جهانی
ساخته شدن فیلم «گاو» در آخرین سال‌های دههٔ ۴۰ خورشیدی سینمای ایران را که تا پیش از آن حضور کم‌رنگی در جشنوارههای جهانی داشت به عنوان سینمایی متفکر و قابل اعتنا به منتقدان جهانی معرفی کرد. «سینمای ایران اگر تولد خود را مدیون سپنتا و مردان پیشگامی باشد که پس از وی آمدند، شناسایی جهانی خود را بی‌تردید به داریوش مهرجویی مدیون است.»
جوایز
در این بخش جوایزی که داریوش مهرجویی به عنوان کارگردان یا فیلم‌نامه‌نویس یا تهیه‌کننده برنده شده‌است به تفکیک فیلم‌ها آمده‌است. بعضی از فیلم‌ها جوایز متعدد دیگری نیز برنده شده‌اند که در مقالهٔ مربوط به خود فیلم‌ها آمده‌است.
گاو
۱۹۷۰ (۱۳۴۹) - جایزهٔ بهترین فیلمنامه از دومین جشنوارهٔ سپاس، برای فیلم گاو.
۱۹۷۰ (۱۳۴۹) - جایزه دوم بهترین فیلم در فستیوال بین‌المللی فیلم تهران.
۱۹۷۱ (۱۳۵۰) - جایزهٔ منتقدان بین‌المللی (مجمع بین‌المللی منتقدان فیلم)، سی و دومین دورهٔ جشنوارهٔ ونیز. برای فیلم گاو.
بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران، در رای‌گیری منتقدان سینمایی ایران سال‌های ۱۳۵۱، ۱۳۶۷، ۱۳۷۸.
آقای هالو
۱۳۵۰ - بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه و جایزهٔ اول به عنوان بهترین فیلم، جشنوارهٔ سپاس برای فیلم آقای هالو.
- ۱۹۷۱م. ۱۳۵۰ه.خ. جایزهٔ مخصوص هیئت داوران جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم مسکو. برای فیلم آقای هالو.
پستچی
۱۹۷۲ - جایزهٔ کلیسای پروتستان‌ها و پلاک طلایی هیات داوری جشنوارهٔ جهانی فیلم برلین.
۱۹۷۵ - جشنوارهٔ جهانی رتردام هلند، بهترین فیلم.
۱۹۷۲ - تقدیر شده در جشنوارهٔ جهانی فیلم ونیز.
۱۹۷۲ - فیلم هفتم ار ده فیلم برگزیدهٔ جهان توسط منتقدان انگلیسی سالنامهٔ «فیلم بولتن».
دایره مینا
دایرهٔ مینا در جشنواره‌هایی متعددی از قبیل پاریس، برلین، وایدولید (اسپانیا)، سینماتک اونتاریو (کانادا)، موزهٔ هنرهای زیبای بوستون (آمریکا)، جشنواره فیلم بین‌المللی هنگ کنگ (هنگ کنگ)، ... به نمایش درآمد و جوایزی را نصیب خود کرد.
۱۹۷۷ - جایزهٔ بزرگ «آنتن دو» از جشنوارهٔ جهانی فیلم پاریس.
۱۹۷۸ - جایزه ویژهٔ بین‌المللی کاتولیک‌ها، جشنوارهٔ جهانی فیلم برلین.
۱۹۷۸ - جایزهٔ منتقدین بین‌المللی از جشنوارهٔ جهانی فیلم برلین.
۱۹۸۰ - جایزه بهترین فیلم، جشنواره فیلم پراد فرانسه.
مدرسه‌ای که می‌رفتیم
۱۹۸۴ - نمایش در بخش خارج از مسابقه در جشنوارهٍ نانت.
هامون
۱۳۶۸ (۱۹۹۰) - سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و فیلمنامه جشنواره سینمایی فجر.
۱۹۹۱ - جایزهٔ برنز بهترین فیلم در بیست و چهارمین جشنوارهٔ جهانی فیلم هیستون.
۱۹۹۱ - جایزهٔ سوم جشنوارهٔ جهانی فیلم توکیو.
برگزیده شده به عنوان «بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران» در شماره‌های ۱۰۰ و ۲۰۰ ماهنامهٔ سینمای فیلم، توسط خوانندگان.
بانو
۱۹۹۸ - جایزهٔ ویژهٔ «فدراسیون بین‌المللی انجمن‌های فیلم» و نمایش در بخش «فروم» جشنواره برلین.
سارا
۱۹۹۳ - جایزهٔ «صدف طلایی» بهترین فیلم در چهل و یکمین جشنوارهٔ جهانی فیلم سن‌سباستین اسپانیا.
۱۹۹۳ - سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه جشنواره سینمایی فجر.
۱۹۹۳ - جایزهٔ نقرهٔ بهترین فیلم در جشنوارهٔ فیلم نانت- سه قاره، فرانسه.
۱۹۹۴ - جایزهٔ دوم بهترین فیلم منتخب تماشاگران در جشنوارهٔ جهانی فیلم «رن» فرانسه.
۱۹۹۴ - برندهٔ جایزه از هجدهمین جشنوارهٔ جهانی فیلم سائوپائولو، برزیل.
۱۹۹۵ - برندهٔ جایزه از دوازدهمین جشنوارهٔ جهانی فیلم حراره، زیمباوه.
پری
۱۹۹۵ - سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره سینمایی فجر.
لیلا
۱۹۹۵ - بهترین کارگردانی در اولین جشن سینمای ایران.
۱۹۹۵ - بهترین فیلمنامه در اولین جشن سینمای ایران.
کسب عنوان «موفق‌ترین فیلم ایرانی» با ۲۹ حضور بین‌المللی در سال ۱۳۷۷.
بمانی
۲۰۰۳ - جایزهٔ ویژهٔ جشنوراهٔ بروکسل، بلژیک.
مهمان مامان
۲۰۰۴ - برندهٔ جایزهٔ بهترین فیلم بیست و دومین جشنواره جهانی فیلم فجر، تهران.
نارنجی‌پوش
۲۰۱۲ - جایزه ویژه هیئت داوران سی‌امین دوره جشنواره فیلم فجر
سایر
- ۱۳۸۵ جایزه یک عمر فعالیت تأثیر گذار فرهنگی، جایزه یلدا، به همت انتشارات کاروان و ماهنامه جشن کتاب
۲۰۰۴ - تقدیر برای یک عمر فعالیت هنری در جشنوارهٔ زردآلوی طلایی در ارمنستان.
سانسور و توقیف
«بیشتر فیلمهای مهرجویی، ناخواسته تیغ دردناک سانسور را پذیرفته‌اند» «او احتمالا تنها فیلمسازی است که هم پیش از انقلاب فیلمهایش توقیف شده، و هم پس از انقلاب.» در جدول زیر فاصله‌ٔ بین ساخته شدن و اجازهٔ پخش گرفتن فیلمهای مهرجویی آمده‌است. فیلم الموت که در سال ۱۳۵۵ ساخته شد و فیلم بلند مستند سینمایی بود و در مورد اسلام و تشیع و اسماعیلیان بود و برای تلویزیون ملی ایران ساخته شده بود هرگز به نمایش در نیامد و گفته شد فیلم مفقود شده‌است. فیلم سنتوری هم که در ۱۳۸۵ ساخته شده‌است به دستور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت نهم اجازهٔ اکران عمومی نگرفت تا این که در دولت دهم بدون اکران عمومی وارد شبکهٔ خانگی (ویدیویی) شد.
فیلم‌ها تاریخ ساخت تاریخ پخش سال‌های محاق
گاو ۱۳۴۸ ۱۳۴۹ ۱
دایره مینا ۱۳۵۳ ۱۳۵۶ ۳
الموت ۱۳۵۵ مفقود شده -
مدرسه‌ای که می‌رفتیم ۱۳۵۹ ۱۳۶۹ ۱۰
بانو ۱۳۶۹ ۱۳۷۶ ۷
سنتوری ۱۳۸۵ 1389 4
آثار مکتوب
ترجمه
- بعد زیبایی شناختی و زیباشناختی واقعیت اثر:هربرت مارکوزه
- جهان هولوگرافیک اثر: مایکل تالبوت، انتشارات هرمس
- یونگ، خدایان و انسان مدرن اثر آنتونیو مورنو
- نمایشنامه‌های غرب واقعی و طفل مدفون اثر: سام شپارد
- آوازه‌خوان طاس و ترس اثر اوژن یونسکو
رمان
- به خاطر یک فیلم بلند لعنتی اثر: داریوش مهرجویی
- در خرابات مغان اثر: داریوش مهرجویی
سایر
۱۳۴۵-۱۳۴۴ سردبیر مجلهٔ پارس‌ریو منتشر شده در لوس آنجلس
۱۳۴۴ - بوف کور، رساله‌ای درباره رمان صادق هدایت به زبان انگلیسی
۱۳۴۶ - مقالهٔ مفتش بزرگ و روشن‌فکران رذل داستایوسکی
- ۹۳/۱۲/۲۹